Skip to Content

La Semana Santa de Boiro 2011

Pregonero: 
Jose Ramon Ares Noal
09/04/2012

Boas tardes meus veciños, meus amigos, meus familiares... todos os que estades aquí, nesta igrexa parroquial que tantas lembranzas me traen á memoria, neste espazo sagrado que tanto influíu na miña vida.

 

Non son amigo dos pregóns, nin das intervencións ante o público, pero cando a Confraría do Cristo da Misericordia me propuxo ter a honra de abrir a Semana Santa deste ano aceptei por coherencia, porque creo nesta iniciativa, porque me emociona cando a vexo facerse realidade polas rúas de Boiro e tamén, porque pensei para min: «como todos os anos lles fago o artigo de colaboración para o libro do programa, ¡qué máis me da se o teño que ler en alto!». Parvo de min; pedíronme o pregón, o artigo do libro, unha foto... e un currículo... a min, que no teño máis mérito que ser fillo de Filomena e de Moncho, ser de Boiro, e xornalista formado na facultade da vida, licenciado na mellor universidade non académica de Galicia, no xornal La Voz de Galicia... Non me podía negar á invitación porque, Parroquia e Confraría estades a escribir unha brillante páxina da historia deste pobo e ofrecédesme o privilexio de formar parte dela, da nova Semana Santa deste Boiro de contrastes, que parecía que non era capaz de facer xurdir unha iniciativa que nos dera sona, máis alá dos vellos tópicos do sacho, das liortas fratricidas e das noticias desagradables.

 

Por eso permitidme que empiece esta intervención como se suelen cerrar los discursos, dando las gracias. Y, en este caso, expreso mi admiración y reconocimiento a don Francisco Justo Carou, párroco de Santa Baia, que hoy se encuentra ausente por motivos de salud, y a su coadjutor don Manuel Lamela, por, estando al frente de la parroquia, haber sido capaces de traer a estos tiempos de falta de identidad una parte de nuestra historia que estaba escondida en los archivos eclesiásticos, como es la Hermandad del Cristo de la Misericordia; a los fundadores de la cofradía que tuvieron un papel decisivo para realzar esta iniciativa que nos hace sentir tan orgullosos y por haber conseguido reunir a centenares de personas (nada menos que cerca de 600) en torno a este derroche de entrega a una causa meritoria que sin duda es hoy el faro que debe iluminar la travesía presente y futura de la sociedad boirense; gracias al hermano mayor, a todos sus directivos e integrantes de la Cofraría del Cristo de la Misericordia por haber logrado lo que nadie había conseguido en nuestra historia reciente, como es sacar a relucir cada año lo mejor de Boiro; y gracias a todos los vecinos porque solo con vuestra presencia, nuestra presencia en las calles cuando desfila la procesión, estamos participando en ella, dándole impulso y fuerzas para seguir adelante.

 

Este que lles fala, ao que aínda hoxe, roldando o medio século de vida, hai quen lle sigue chamando Monchito o de Filomena, non naceu en Boiro, pero foi vir ao mundo en Lestrove e xa mesmo trasladado á casiña de miña avoa situada no número 22 do Camiño Vello, aquí ao lado, unha pequena vivenda de dúas habitacións na que residiamos meus pais, meus tres irmáns e, moitos días do ano, meus tíos e meus primos... eran tempos nos que a única auga corrente que había en Boiro era a que circulaba polo medio do camiño; e a outra, a de beber, tiñamos que ir buscala en senllas e caldeiros aos Feltros ou ó río de Bao... fálolles daquel Boiro cuxo tráfico máis intenso era o dos carros de vacas que a golpe de vara transitaban emitindo un estridente ruído do roce das rodas co eixo de madeira... si, refírome a un Boiro que parece prehistórico, pero que é relativamente recente, o que demostra que estamos nun pobo con moita vida, que ten como maior virtude estar cheo de xente traballadora que se dedica en corpo e alma ao seu emprego, o que fai que descoidemos un pouco outras tarefas que son fundamentais nunha sociedade moderna, como é facer unha convivencia harmónica e unida.

 

Como les decía, vine al mundo de Boiro aquí al lado, a escasos cien metros del atrio de esta iglesia, motivo por el que crecí y me formé influenciado por esta proximidad. Fue tanta la vinculación que de niño tenía con la parroquia que incluso llegué a convencerme de que, de mayor, quería ser lo que más feliz hacía a las madres en aquellos tiempos: que un hijo se ordenara sacerdote. Lo intenté no sin esfuerzo, y después de seis años conviviendo con unos curas maravillosos, como eran los Padres Somascos, descubrí que aquel no era mi camino, que la vida me tenía guardadas otras responsabilidades.

 

Pero eu, en realidade, o que lles quero contar é a historia dun neno que medrou a carón da igrexa de Santa Baia de Boiro, desta na que estamos agora, para tratar de que comprendan o mérito da Confraría do Cristo da Misericordia coa perspectiva do tempo como mellor testemuña. As primeiras secuencias do feito relixioso que me veñen á mente correspóndense con aquelas enigmáticas pasaxes que se repetían con frecuencia no Camiño Vello cando os nenos xogábamos ao fútbol e, ao lonxe, escoitábamos unha campaniña e parábamos de chiar e de correr detrás do balón; íamos para as casas e desde detrás das portas víamos pasar a un rapaz sacudindo a campá, a outro levando a cruz e ao cura cunha prenda branca por encima da sotana. Era aquel o aviso de que había un morto no pobo, o que se confirmaba pouco despois cando volvían os mesmos á fronte dunha chea de xente, encabezados por catro homes que levaban ao lombo unha caixa de defunto, e desde o campanario da igrexa as badaladas eran máis intensas a medida que o cadaleito se achegaba ao cemiterio.

 

Los niños temblábamos ante la muerte, pero era pasar por delante de nuestras casas, y ya asomábamos las cabezas, para luego ir detrás de ella. Mientras la gente se concentraba dentro del templo, en el atrio nos llamaba la atención un montón de tierra situado al lado de un hueco perfectamente rectangular que el señor Ramiro, el enterrador, había excavado horas antes, muchas veces espiado por los mismos niños que desde los panteones tratábamos de descubrir qué se escondía bajo aquellas losas. Si les digo la verdad, pocas veces fuimos capaces de ver algo, porque el señor Ramiro era muy listo. Cerraba las cancelas de acceso al atrio y, antes de sacar los restos mortales, solía echar una mirada, para ver si había alguien inapropiado observando, y siempre nos cogía, o eso nos parecía; quizás fuera el miedo el que nos hacía correr antes de que los ojos del enterrador llegaran a vernos.

Os nenos do Camiño Vello non tiñamos medo ao cemiterio, porque era tamén lugar de xogos. Iso si, cando a noite enchía de escuridade o adro, ningún era capaz de quedar só. Esperábamos a que tocara a campá á misa das oito e íamos para a porta de igrexa, a ver se chegaba o día no que o cura don Manuel Maneiro, ou o coadxutor don Jesús, nos convidaran a axudar á misa porque a quinta de monaguillos, dominada polos rapaces da Boliña, xa empezaba a ser maior e comezaba a mirar máis polos temas terreais. Mentres o relevo non se producía, nós tiñamos tempo de enredar ás beatas no Samaín, poñendo cabazas con velas acesas no seu interior, encima das tumbas; ou mareando á probe señora María de Xan Ramón, que sempre que remataba a misa chamaba polo seu finado irmán Valentín polo adro adiante, ata que un día tivo resposta, que non era outra que a dun de nós que, con voz de ultratumba disimulada por unha tubaxe, díxolle: “María, son Valentín, estou no monte do Sino”. E alá foi a enloitada muller na busca do seu irmán, cos nenos do Camiño Vello detrás para saber a onde podía chegar a broma. Perdémola difuminada co seu loito na escuridade, pero descansamos aliviados ao día seguinte, cando ás sete e media, antes de que a campá lembrara que ía empezar a misa das oito, apareceu polo adro como cada día.

 

Y llegó el día más esperado, aquel en el que el coadjutor don Jesús nos dio la alternativa a los niños del Camino Viejo para ayudar a misa. Inicialmente, nos acompañaba un mayor, y éramos seguidos muy de cerca por el sacristán, al que llamábamos Juan Queixos, por la prominente mandíbula inferior que tenía. La misa de las ocho se convirtió en nuestro campo de entrenamiento... y de gamberradas. Éramos once, y recuerdo perfectamente la cifra porque aún tengo en la memoria las primeras frases de aquella canción con la que actuamos en una velada de Navidad, de aquellas que tenían lugar en el cine de Abajo, organizadas por el Catecismo, y que nos había enseñado la profesora Maruja, mujer a lo que tanto le debe este Boiro trabajador del que antes les hablaba, que de tener tanta responsabilidad con su empleo olvida la convivencia y el reconocimiento a sus vecinos altruistas, factores que no deben faltar en ningún pueblo.

Pois ben, a profesora Maruja mirou nunha ocasión para aqueles once monaguillos e dixo que, se eles querían, podía facer algo bo deles, e propúxolles actuar na velada do Nadal. Houbo quen discrepou coa idea, pero a boa mestra non se arredrou. Non lembro cantas veces, mentres ensaiábamos a canción, a pobre muller lle dou á cabeza convencida de que ía ser complicado sacar adiante a aqueles diaños. O festival achegábase e os monaguillos, capitaneados por Vicente Sobradelo, éramos un desastre; tan pronto desafinábamos como nos daba a risa e non éramos capaces de seguir as instrucións... a profesora Maruja, a paciencia personificada, sacou de nós poucos ensaios ao dereito, e case tira a toalla cando o tempo se botaba enriba; pero non sei aínda hoxe que a animou ra seguir adiante, e fíxoo con tanto convencemento que conseguiu transformar o desastre de once monaguillos rebeldes desafinando, nunha actuación coa que os centos de persoas que asistiron ao festival escacharon á risa. O éxito radicou en deixar que os esporádicos cantores desafináramos libremente, que treméramos de medo escénico, que perdéramos o fío da canción... porque a imaxe, en vez de vergoñenta, converteuse en simpática, chegando á súa plenitude cando José Francisco, o fillo de Bouzas, empezou a cantar a chíos e cos decibelios a tope, de forma que o coro desafinado dos demais compañeiros deixaba de escoitarse apagado pola aguda voz do rapaz máis pequeno do grupo, cuxa cara pasaba do vermello ao morado de cantar con tanto ímpetu e case sen alento.

 

Fue aquel nuestro momento de gloria artística, pero tuvimos muchos más pasajes en los que fuimos protagonistas, porque, como les decía, la iglesia formaba parte de nuestro día a día, por eso competíamos incluso por ayudar en la misa de las ocho, tanto que había veces en las que nos juntábamos todos los monaguillos en el templo, y aquella no era una buena señal para la tranquilidad de la liturgia, porque tan pronto se nos daba por introducirnos en un confesionario, confundiendo a los feligreses que iban con la idea de contar sus pecados al cura y se encontraban con un monago escondido detrás de la cortina, como por entrar en estampida en la sacristía un instante antes de que los dos afortunados que ayudaban a misa entrasen con las vinagreras. El fin de la toma de la sacristía no era otro que arrebatar la gota sobrante de aquel vino tan delicioso que nos hacía disfrutar de un escaso segundo de dulce moscatel bajando por la garganta. Y nuestras aventuras encontraban, en ocasiones, la correspondiente penitencia, que tanto podía ser Juan Queixos persiguiéndonos por el templo o el atrio cinturón en mano, o alguno asistiendo a misa castigado de rodillas en los escalones de acceso al altar, mientras escuchaba a sus espaldas a los demás riéndose de él por lo bajo.

A partir do momento en que don Jesús López veu que valíamos para monaguillos, demos o salto en solitario e empezamos a axudar nas misas dos domingos, nos bautizos, nas vodas e nos enterros, todo elo coa aprobación de don Manuel Maneiro, aquel cura párroco do que, penso, aínda se lembran moitos de vostedes, ao que os rapaces tiñámoslle un respecto que ben podiamos cualificar de medo, pola facilidade que tiña o home para arrear coscorróns. Gozaba aquel noso párroco de tanta vista e memoria que sabía cando faltabas á misa do domingo, e daquela as misas estaban sempre petadas de xente. Cando viamos ao lonxe a figura de don Manuel andando pola Ferrería en dirección á reitoral, procurábamos non cruzarnos con el si tiñamos algún pecado, porque sospeitábamos que era capaz de lernos a mente. Se non podías despistalo, deixábaste levar, porque se fuxías, e che vía, o coscorrón sería máis duro. Resignábaste á túa sorte e cando don Manuel estaba a escasos dous metros se che dicía «pero hombre, pero hombre», xa empezabas a baixar a cabeza arrombándolla para que os nus dos seus dedos da man dereita fosen o máis benévolos posibles no inevitable impacto no alto da cocorota, eso cando non tiñas a mala sorte de que a encargada de impartir o castigo fose a cabeza de can coa que remataba a doblez do seu bastón.

 

La marcha del coadjutor don Jesús causó un hondo pesar entre los monaguillos y la parroquia en general, pero en su lugar llegó don Alfonso Muiño que nos ganó a todos en poco tiempo, tanto que su posterior incorporación al seminario menor de Santiago llevó a muchos chavales de Boiro a seguir sus pasos, algunos con la intención de estudiar, otros con la idea de seguir una vocación inspirada por una persona admirable, cariñosa y humilde. Algunos, como le dije, se incorporaron al seminario compostelano, otros, como este que les habla, fuimos años más tarde a otros centros religiosos. Por aquel entonces, la iglesia formaba parte ya no sólo de nuestra vida de niños inquietos, sino de la de un Boiro que empezaba a evidenciar síntomas de un futuro desarrollo que lo llevarían a lo que es hoy, una ciudad en ciernes, pero, lamentablemente, falta de señas de identidad que poco a poco vamos adquiriendo.

E precisamente, falando de sinais de identidade, cóntolles esta historia non para relatarlles a miña vida relixiosa, senón para falar de Boiro, desta igrexa parroquial de Santa Baia, do que significou para moitos nenos e non tan nenos, e concretamente dun milagre que, desde hai uns pouco anos, se repite e medra cada Semana Santa. Na miña condición de monaguillo, fun testemuña privilexiada daquelas Semanas Santas de antano. Viviámolas os monaguillos con intensidade, todos queríamos axudar na misa e nos actos relixiosos, o que pasa é que eu tiña un problema, que non había sotana que me valera; se me poñía a que me correspondía pola idade, semellaba unha minifalda; e se me daban unha das grandes, levábaa arrastro, ata que un ano apareceron unhas sotanas moradas, e foi a miña salvación para participar en primeira persoa nas misas e nas procesións do Venres Santo. Pero como non podía ser doutro xeito, tamén aquela Semana Santa demos a nota os monaguillos, xusto cando faltaban uns minutos para sacar o sepulcro da sancristía para poñelo diante do altar. José Enrique, o fillo de Enrique da Agencia, sentouse contra o monumento e rompeu un cristal. A don Manuel case lle pega un ataque ao corazón, as campás case tocan a rebato... menos mal que estaba alí preto Moncho o de Custodio e reparou a avaría axilmente.

 

El disgusto del párroco estaba justificado. Eran aquellas unas semanas santas meritorias, porque se hacía mucho con lo poco que había. José Luis y Luis José (curiosa capicúa) se encargaban de ir ejecutando los pasos que el cura que oficiaba el Desenclavo iba exclamando a viva voz, sacando los clavos, que en ocasiones se hacían de rogar, y luego bajando al Cristo de la cruz. Y nosotros, los monaguillos, seguíamos estremecidos el acto, con una formalidad impropia de lo trastos que éramos. Los personajes de la procesión casi siempre eran interpretados por los mismos jóvenes del año anterior, como hacían constar gráficamente los fotógrafos Argimiro, Imelda y, más tarde, Suso JB y García. Durante las semanas previas se ensayaba la colocación de cada personaje y el Viernes Santo, después del Desenclavo, desfilábamos por aquel Boiro que consistía en una calle general con viviendas a ambos lados. Siempre me llamó la atención aquel San Juan que solo llevaba puesta la piel de una oveja, y más aún cuando coincidía un Viernes Santo frío... pero todos portaban con orgullo su protagonismo, aunque fuera duro o que el atuendo les empezara a quedar pequeño.

Fun testemuña daquela Semana Santa nun Boiro que estaba moi vinculado coa igrexa, que participaba en todos os actos relixiosos importantes, que acudía á misa os domingos... e fun testemuña tamén da decadencia, de cando o pobo empezou a darlle as costas aos actos eclesiásticos. Pero sempre quedou alguén para manter os lazos, e aínda que non pertenecía á miña xeración, quero lembrar aquí especialmente a Jorge, o fillo de Casimiro e María Dolores, que perdeu a vida naquela vía rápida de triste recordo. Nembargantes, os que non participamos asiduamente na primeira fila da actividade parroquial non quer dicir que non esteamos atentos a ela, polo menos este que lles fala, que ten o privilexio de transmitir cada ano, a través das páxinas de La Voz de Galicia, a nova Semana Santa de Boiro, e digo nova porque ten a facultade de renovarse cada ano, porque vexo que edición tras edición gana forza, porque cada vez somos máis os que formamos parte desta confraría, por activa ou por pasiva.

Por iso, desde aquí, quero que o meu orgullo, que o orgullo de todos os que nos sentimos boirenses, se transforme en forza para que esta marabillosa iniciativa da que se encarga a Irmandade do Cristo da Misericordia, co apoio de don Francisco Justo Carou e don Manuel Lamela, non só se manteña senón que siga medrando, e xa non coa intención de que a nosa Semana Santa pase a formar parte das citas máis importantes de Galicia, senón porque estamos facendo dela un sinal de identidade do que estabamos faltos.

 

Confieso que mi vida actual se desarrolla más alejada de la iglesia que la de mi infancia y primeros años de juventud, pero confieso también que los actos de la nueva Semana Santa, la procesión con todos sus detalles: las imágenes nuevas y las restauradas, la participación de cofrades ataviados con sus túnicas y capuchas, con los relucientes trajes de romano, el canto que se dedica a la Dolorosa, la entrega de quienes dan esplendor a los actos... en resumen, todo lo que rodea este acontecimiento me ha hecho reflexionar y acercarme más a todo esto que, como les he contado, ha influido tanto en mi vida, hasta el punto de que admito que ha sido clave en mi desarrollo como persona y como profesional. Por todo ello, vuelvo a repetir gracias a todos los que hacéis realidad este milagro, y gracias también por haberme dado la oportunidad de formar parte de él, con mis modestas pero sinceras aportaciones.

Que no decaiga el ánimo, estamos con vosotros.

Muchas gracias y que el Cristo de la Misericordia siga inspirándonos.